Een mooie stadswandeling door het centrum van Arnhem, uitgezet door de ANWB. Je loopt langs historische plekken en panden – en maakt kennis met moderne architectuur, waar Arnhem hoog mee scoort. Wandel mee door ‘Ernem’, zoals de Arnhemmers zelf hun stad noemen.
Vrolijke klanken
Vrolijke pianoklanken verwelkomen me als ik de stationshal binnenstap. Het zijn de klanken van de stationspiano, die de NS hier heeft neergezet om het wachten te veraangenamen. Ik doorkruis de grote, lichte hal en stap via een van de brede uitgangen de buitenlucht in.
Achteromkijken
Licht en ruimte moesten inderdaad kenmerken worden van de nieuwe stationshal, die in 2015 is geopend. Vijftien jaar lang heeft het geduurd om het complex te realiseren. Maar nu maken dagelijks 40.000 mensen er gebruik van. De routebeschrijving van de ANWB adviseert na het verlaten van het station nog even achterom te kijken, om het gebouw te bewonderen. Dat heb ik gedaan – en een foto gemaakt:
Korenmarkt
Ik steek – tegelijk met ongeveer honderd anderen – het Willemsplein voor het station over, en duik het centrum in. De smalle Korenstraat brengt me naar de Korenmarkt. Een wat omvang betreft bescheiden plein, dat grotendeels is ingenomen door de terrasjes van de omliggende horeca.
Vertier
In de Korenbeurs uit 1899 vond tot aan het begin van de Eerste Wereldoorlog de graanhandel plaats. Nu biedt het onderdak aan Restobar Flor Fina. Schuin ertegenover de Lutherse Kerk. Boven de ingang de afbeelding van een zwaan: het teken van het Lutherse geloof. Ook het kerkgebouw is nu een plek voor werelds vertier: het biedt onderkomen aan Club 5th Avenue.
Sint Petersgasthuis
‘Een hospitael ende een geestelijck huis’. Dat moest van Johan van Arnhem na zijn dood de bestemming worden van zijn woonhuis en munthuis uit 1354. Zijn overlijden kwam in 1401 en zes jaar later is het pand in gebruik genomen als gasthuis, ‘voor behoeftige en zieke vreemdelingen’. Het Sint Petersgasthuis is een paar keer grondig gerestaureerd – en is een van de weinige middeleeuwse panden in de oude binnenstad van Arnhem die de eeuwen hebben overleefd.
Nieuwe start
En dat is opvallend aan Arnhem: voor zo’n oude stad moet je historische gevels toch wel enigszins zoeken. Aan de leeftijd van de binnenstad ligt het niet. Deze stamt uit de 13e eeuw. Toen werd de stad ommuurd en bood het plaats aan zo’n 2500 inwoners. Boosdoener is de Tweede Wereldoorlog. De Slag om Arnhem – de grootste militaire operatie in ons land – heeft veel van de binnenstad verwoest. Daarbij komt dat Arnhem na de oorlog vooral koos voor moderniseren – en niet voor restaureren. Een nieuwe start voor de stad, waarbij veel door de oorlog beschadigde gebouwen werden afgebroken en vervangen.
‘Architectuurhoofdstad’
Met dat laatste lijkt de stad wel hoog te scoren: moderne architectuur te over in deze stad aan de Rijn. “Amsterdam en Rotterdam hebben de naam, maar Arnhem is stiekem dé architectuurhoofdstad van Nederland”, aldus Ton Schulte. Hij is artistiek directeur van het Centrum voor Architectuur en Stedenbouw Arnhem. En het moet gezegd worden: de laatste decennia sleept Arnhem inderdaad de ene na de andere prestigieuze architectuurprijs in de wacht.
Rozet
Een voorbeeld daarvan is Rozet, geopend in 2013. Het is het nieuwe cultureel centrum voor de Arnhemmers. Een greep uit de prijzenkast van het gebouw na oplevering: Beste Gebouw van het Jaar (Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus), winnaar ARC14 interieur-award en nominatie internationale RIBA’s International Prize. En dan ben je nog maar één jaar oud.
Winkelen
Architectuur maakt even plaats voor winkelpuien, van voornamelijk de bekende landelijke ketens. Ik loop door de Vijzelstraat, een van de drukbezochte winkelstraten van het Arnhemse centrum. Maar wie naar boven kijkt ziet toch nog een en ander van het verleden van de stad. Op de gemeentelijke monumentenlijst tel ik acht 19e eeuwse en nu dus beschermde panden in de straat.
Presickhaeffs Huys
Veel ouder is het Presickhaeffs Huys. Een opvallend mooi pand, waar ik langswandel nadat de stadswandeling de winkelstraat weer heeft verlaten. Het oudste deel stamt uit 1358 en is in de loop van de eeuwen meerdere malen verbouwd en gerestaureerd. Het was de woning van belangrijke Arnhemmers, zoals burgemeesters en wethouders. De naam verwijst naar een burgemeestersfamilie die er in de 16e eeuw woonde.
Twintig jaar
Wel herbouwd en nationaal icoon van de wederopbouw is de Sint-Eusebiuskerk. Tijdens de Slag om Arnhem werd de kerk vrijwel totaal verwoest. Na de oorlog is de kerk tijdens een bijna twintig jaar durende restauratie weer volledig opgebouwd.
Huis der Provincie
Tegenover de kerk, aan de andere kant van een groot plein, vind je het Huis der Provincie. Het gebouw met deze statige naam is inderdaad het provinciehuis van Gelderland. Het naoorlogse gebouw mag zich sinds begin deze eeuw rijksmonument noemen.
Zandbank?
Veel ouder is de Sabelpoort, die met een luchtbrug aan het Provinciehuis is verbonden. Het is de enige van de vier middeleeuwse stadspoorten die bewaard is gebleven. Gebouwd in de 14e eeuw en de oorlog overleefd. Het woord sabel in de naam verwijst overigens niet naar het wapen met die naam, maar is afgeleid van savel, dat zand betekent. Mogelijk verwijst dit naar een nabijgelegen zandbank in de Rijn, aldus de historici.
Bridge too far
Met het verlaten van de oude stad ben je inderdaad bij de Rijn. De route volgt de kade. In de verte nadert een groot vrachtschip, meeuwen vliegen over, maar wat vooral opvalt is de boogbrug die de rivier overspant. Het is de John Frostbrug. De ‘Bridge too far: de barrière die niet kon worden genomen – met het stokken van de geallieerde opmars in 1944 als gevolg.
Protestslogan
‘No lie can live forever’, is in koeienletters geschreven op de gevel van een verder iets wat saai (of serieus) uitziend gebouw. Het is het pand van het Openbaar Ministerie, blijkt uit het opschrift boven de ingang even verderop. De leus is natuurlijk een belangrijke boodschap van het OM, maar ook het werk van de Amerikaanse kunstenaar Sam Durant. De tekst blijkt een protestslogan uit de jaren zestig te zijn. Ook wat rechtspraak betreft is Arnhem een stad van belang: zowel de rechtbank Gelderland als het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden zijn hier gevestigd.
De twee torens
Zoek het verschil. Het lijken twee gelijke torens, maar… De Sint-Walburgiskerk is in ieder geval wel de oudste nog bestaande kerk in de stad. Bij de Slag om Arnhem helemaal uitgebrand en net als de Grote Kerk na de oorlog wel herbouwd en hersteld.
Oude gracht
Het ziet er uit als een vijver, maar heet Lauwersgracht. Het is het enige nog overgebleven gedeelte van het grachtenstelsel dat Arnhem ooit omgaf. Tientallen watervogels zijn in ieder geval blij met stuk open water midden in de stad.
Concertgebouw
In het verlengde van de gracht ligt het concertgebouw Musis Sacrum. Gewijd aan de Muzen, betekent het. Aan de voorkant de ‘Rotonde’, een uitbouw in de vorm van een halve cirkel, die er in 1940 is aangezet. Het fraaie gebouw zelf stamt uit 1847. Ook dit pand stond na de oorlog op de nominatie voor slopen en vervangen, maar protest vanuit de bevolking heeft het voorkomen. Gelukkig maar zou ik zeggen.
Jansplein
Zo nader ik weer het winkel- en uitgaanscentrum. En daarmee het einde van deze fraaie en verrassende stadswandeling door Arnhem. Het gaat nog door een winkelstraat, een winkelpassage en over het Jansplein. Het laatste vormt samen met de Korenmarkt (van het begin van de wandeling) het uitgaanscentrum van Arnhem. Als uitsmijter nog twee fraaie panden op het plein: het neogotische postkantoor uit 1889 en neoclassisistische Koepelkerk uit 1837.
